Weert en omgeving

Introductie Natuur in Weert en omgeving.
Op onderstaande tabel zie je een overzicht van de door mij bezochte natuurgebieden. Deze kun je aanklikken.
Woorden in de berichten die rood gekleurd zijn, verwijzen naar een onderwerp. Als je daar op klikt kom je in dat bericht terecht. Door links bovenaan het scherm op het pijltje te klikken, ga je weer terug naar het vorige bericht.

"De huidige gemeente Weert en omgeving was in oude tijden voor ¾ omringd door woeste gronden, plassen en moerasgebieden. Het "eiland van Weert" kon toen ook alleen maar bereikt worden via hoger gelegen zandruggen (een overblijfsel uit de ijstijd), die in de moerassige gebieden lagen." (Bron: Stan Smeets, in "Andermaal Altweert").
Volledige tekst >>

Select language

Volgers


Posts gesorteerd op relevantie tonen voor zoekopdracht roeventerpeel. Sorteren op datum Alle posts tonen
Posts gesorteerd op relevantie tonen voor zoekopdracht roeventerpeel. Sorteren op datum Alle posts tonen

zondag 16 december 2012

Roeventerpeel 1

Enige tijd geleden heb een bezoekje gebracht aan een nieuw ontwikkeld natuurgebied, waar ik nog niet was geweest: het 21 ha grote Roeventerpeel. Het gebied ligt in een laag moerassig deel, dat wordt omringd door hogere zandgronden.

In de Roeventerpeel, vroeger ook wel Boevenderpeel genoemd, ligt een onlangs hersteld ven te pronken. Het was oorspronkelijk een lang en smal ven, dat doorstroomd werd door de Leukerbeek. Deze ontstond als een samenvloeiing van o.a. de Roevenlossing, Kraanlossing, Schoorlossing en vooral de Einderbeek. Via een nieuw aangelegde loop van de Einderbeek wordt nu het voedselrijke(landbouw)water langs de westkant van de Roeventerpeel geleid. De andere lossingen zijn afgekoppeld, zodat ze stilstaand in de Roeventerpeel achterblijven. Stroomafwaarts sluiten de Kootspeel , Moeselpeel en Roukespeel hier op aan.

De Roeventerpeel, sinds 1971 eigendom van Stichting het Limburgs Landschap, vormde vroeger een belangrijke schakel in de reeks Limburgse - en Brabantse Peelvenen. Het was toen één groot moerasgebied (zoals je op een oude kaart van 1892 kunt zien), waar alleen de Schoordijk(weg) door heen liep.

oude historische kaart van 1892
Roeven komt oorspronkelijk van Roederven. Letterlijk betekent dit: rood ven. Het verwijst naar het bruine, ijzerhoudende water.
Het gebied lag in het beekdal van de Einder- beek. Omdat dit dal een langgerekte ondiepe laagte was, stroomde het water langzaam over een grote oppervlakte weg en ontstonden grote vennen. Omdat de afvoer traag verliep, kun je eigenlijk beter spreken van een doorstroommoeras, waarbij het water van ven naar ven stroomde.

Enkele vennen in het Roeventerpeelgebied waren Schoorkuilen, Kwegt en Roeventerpeelven. Deze sloten aan op de andere Peelvennen zoals Sarsven, de Banen, Vlakwater en de Zoom.

Bij de aanleg van Kanaal Wessem - Nederweert (1929) werd de vrijkomende grond gebruikt om de ernaast gelegen natte laagtes op te hogen. Zo werd nagenoeg de hele noordkant en een gedeelte van de zuidkant van het moerasgebied gedempt. Op sommige plaatsen werd wel 3 meter zand op de veenbodem gestort, waardoor het oorspronkelijke karakter helemaal verloren ging. Het zand bedolf de unieke vegetatie die toen in de Roeventerpeel groeide (b.v. waterlobelia en biesvaren). Het was meteen ook het einde van de Schoorkuilen en de Kwegt. Het Roeventerpeelven kwam helemaal geïsoleerd te liggen tussen het kanaal, het spoor (aangelegd in 1879 als Nederlands deel van de IJzeren Rijn), de Roermondseweg en de later in 1970 aangelegde A2 tussen Nederweert en Kelpen-Oler. Van het oorspronkelijke grote moerasgebied met een unieke flora en fauna, bleef dus nagenoeg niets meer over.

Vroeger had het afgesplitste gebied met het ven nog een "functie" als leverancier van bijvoorbeeld, turf, hout en vis, maar in naoorlogse jaren werd het als “overbodig” en onrendabel gezien en gebruikt als stortplaats van huisvuil en deels dicht gegooid met zand om als landbouwgrond te dienen. Het ven is uiteindelijk nagenoeg geheel verland en dicht gegroeid met riet en struikgewas. De stortplaats werd in 1957 verplaatst naar de Kootspeel, die vanwege de aansluiting van de riolering sinds de jaren 30 van de vorige eeuw bekend stond als "Stroontpieël".

De moeilijk begaanbare noord-westkant
In 2010 is door een natuur- en landschapsherstelproject van het Limburgs Landschap, het vuil en opgebracht zand verwijderd en een ven van zo’n 11 hectare ontstaan.

Hoewel het vanwege rabatten met afwateringsslootjes aan de zuidwesten- en westenkant niet echt nat is, is het er vanwege de ruige begroeiing en het ontbreken van paadjes niet goed toegankelijk. Ik ben desondanks deels om het ven heen kunnen lopen, totdat ik halverwege bij de oude en afgesloten Leukerbeek (die midden in het gebied ligt), kwam en noodgedwongen rechtsomkeert moest maken. Je kunt er volop genieten van de mooie typische venplanten en de natuurlijke afwisselende venoevers die weer nieuw leefgebied zijn voor libellen, amfibieën en talloze watervogels.

Ik heb er aan de westkant zowaar beversporen aangetroffen. Een teken dat het goed gaat met het huidige waterbeleid en een mooie impuls voor een aantrekkelijk en soortenrijk landschap.
In mijn volgende blog zal ik het ven vanaf de oostkant bekijken.




LAATSTE NIEUWS:

Op 18 februari van dit jaar heeft Anthony vd. Loo met behulp van een cameraval bij de Leukerbeek (vlak bij de Roermondse weg),een foto van een (jongere?) bever kunnen maken. Mogelijk dat dit dier van de Roukes- peel af komt. Het ziet er naar uit dat het dier (of dieren?) zich hier langer gaat vestigen. TOP......




Grotere kaart weergeven

zaterdag 17 mei 2014

Leuken en de Leukerbeek

In deze post wil ik wat dieper in gaan op de geschiedenis van Leuken en de betekenis van de Leukerbeek.
Leuken is niet echt gezegend met veel natuur. Dat is ongetwijfeld ooit anders geweest en ook af te leiden aan de naam; Leuken werd vroeger namelijk op oudere kaarten geschreven als (het) "Looyken".
Ook komen we namen tegen als "Locken" of “Loken”. Naar deze vormen van de naam te oordelen, moet het vroeger bosgebied (lo) zijn geweest. Ook het feit dat er in de Truyenhoek en Hads boerderijen lagen die nog uit de Laat-Middeleeuwen stamden en ‘boshoeven’ werden genoemd, duidt op bosgebied.

De buytennij Leuken, als Looyken vermeld, op een oude Ferrariskaart van 1777
Velen zullen de naam Leuken direct verbinden met de huidige parochie Leuken, maar zo is het niet altijd geweest. Leuken omvatte globaal genomen het gebied langs de huidige Overweertstraat en Leukerstraat met directe omgeving, de Roermondseweg met de Moesdijk tot aan de Trumpert en Roeventerpeel. Ook het Minderbroedersklooster, de Doolhof (waar een aantal "zwarte nonnen" of Zwarte Zusters van de H. Augustinus zaten, wier voornaamste bezigheid ziekenzorg, in het bijzonder van pestlijders, was) en het huidige Groenewoud, dat op de “Heuvaeker Akker” of het Leukerveld lag, werden bij Leuken gerekend.

Het gebied, inclusief Roeventerpeel, was grotendeels eigendom van de Prinsen van Chimay, de erfgenamen van de van Hornes. De laatste in de rij was prins Philippe-Gabriel. De Chimays bezaten in Weert een aanzienlijke hoeveelheid niet in cultuur gebrachte grond, waaronder moerassen, bos, turf- en heidevelden
De Franse Revolutie (Weert was toen deel van het departement van de Nedermaas) luidde het einde van de feodaliteit in; de heerlijke rechten, de tienden en de cijnzen werden afgeschaft. De bezittingen, die de prins resteerden, waren zijn onroerende goederen bestaande uit vijf molens, het kasteel, de Haeghe, de Leuker Wijers, bossen in het Weerter BosBakewell en de Roeventerpeel. Philippe-Gabriel vermaakte in 1804 deze goederen in Weert en ook die in Nederweert en Wessem bij testament aan zijn neven uit het huwelijk van zijn zus Marie-Anne-Gabrielle d'Alsace d'Hénin-Lietard. Zij was getrouwd met met Victor Maurice de Riquet, graaf de Caraman. De Caramans verkochten in 1841 al hun bezittingen (ruim 117 hectare) in de voormalige heerlijkheden voor de prijs van f 44.650,-. De gemeenten werden voornamelijk de nieuwe eigenaren.

Kadasterkaart van 1811-1832  met daarop de versnippering in kleine akkers en weilanden.
Het gebied rondom de stad Weert bestond tot in de 19e eeuw uit uitgestrekte aaneengesloten bouwland- complexen en woeste gronden. In de loop der eeuwen waren in dat landbouwgebied groepjes boerderijen ontstaan, die aaneengroeiden tot gehuchten of de zgn. "buytenijen" van de vrijheerlijkheid Weert.

Wanneer Leuken ontstaan is en de eerste bewoners zich er vestigden, heb ik niet te achterhalen, maar het behoorde ook van oudsher tot deze “buytenijen". Op oude kaarten zie je op Leuken hier en daar wat bebouwing, die zich vooral op de Truyenhoek, Hads en Klein Leuken aan de rand van de "Bemden" of "Bettemmer/Betmer Akker"  had ontwikkeld. Bemden of Beemden is het toponiem voor nat (weide/ hooi)land en Betmer komt van het Germaanse moor of mar, wat moerassig gebied, nat gebied, water betekent.
(Vergelijkbaar met bijvoorbeeld Bettmar/Bettmer bij het Duitse Hildesheim en Aalsmeer/Alsmer/Alsmar).
Ook "Kaaskamp" was een van oudsher nat en laaggelegen gebied, dat in gebruik was als grasland.
Kamp (het Latijnse woord campus) in de betekenis van: door grachten, sloten of heggen ingesloten percelen.

Rietpeel, die duidelijk lager ligt vanwege het weggraven van leem voor de huizenbouw.
Met weinig kosten werd m.b.v. afvoersloten het gebied drooggelegd en in weiland of hooiland veranderd. Bij een Inventariserend veldonderzoek in 2006 in Vrouwenhof (Leuken-Oost), vond men laat- en post- middeleeuwse perceelsgreppels en grote kuilen die mogelijk duiden op vroegere leem- en/of veenwinning.

Pake Pieëlke in 1959
Zo is o.a. de "Begeenepeel" ontstaan. In oude geschriften wordt vermeld dat deze "begiêne" de “Witte nonnen” of Witte vrouwen" (de Birgittinessen in de Maasstraat) zijn. In de volksmond is deze plas, later bekend geworden als het "Pake Pieëlke". Genoemd naar Korsten (de latere Weerter bakkers- familie) die daar vlakbij woonde en de bijnaam Paakske had. Toch jammer dat deze plas in midden jaren 60 van de vorige eeuw gedempt is.
In een vorige post over Leuken heb ik ook al vermeld dat de Rietpeel leem bevatte, die men gebruikte om zogenaamde zonnebekkers (stenen) te maken voor huizenbouw.

In de grotere met water gevulde turf- en/of leemputten, waarvan enkele tot vijvers waren ingezakt, kon men ook vis uitzetten. In de periode dat Weert deel uitmaakte van de Oostenrijkse Nederlanden (tot aan de Franse Tijd) was er in de heerlijkheid Weert bijvoorbeeld sprake van de 7 bunder (ha.) grote “Leuker Weijers” of Vijverbeemden met visvijvers . Deze lagen ruwweg tussen   Kraanweg  en de “weg van de Biest naar Leuken” (Leukerstraat). Ook de Begeenepeel en de ernaast gelegen "Aen het Weijer" werden voor dat doel gebruikt. Op de Ferrariskaart van 1777 zien we vlak bij het Schoorwater (Roeventerpeel) ook een visvijver met de naam "Op de Visheuvel". De Visheuvel lag aan het ca. 200 meter lange Poeldoorpad. Hier woonde in de jaren '50 Bongers en Drees Coolen, oftewel "Drees van Poel Door".

**Vis was in de middeleeuwen en lang daarna een belangrijke en goedkope voedselbron (denk aan de talrijke vasten- en onthoudingsdagen, waarop vlees verboden was). Vaak was dat karper. In kloosters kende men nog veel meer vasten- en onthoudingsdagen en was vis een belangrijk vervangingsmiddel van vlees. Deze werd gekweekt in wijers (de aangelegde vijvers), die hier in Weert e.o. door de heer van Chimay beschikbaar werden gesteld.

Het omheinde "Het Wilding" met toegangspoort
Het Wilding vanaf Hoefbemdenweg met links Vrouwenhof
.
.
"Het Wilding" ligt er verwaarloosd bij, maar is een oase van rust voor kleine dieren en vogels
De huidige woonwijk Vrouwenhof was voorheen een cultuurlandschap, dat rond 1900 grootschalig is ontgonnen en waarbij de van oorsprong woeste gronden zijn ontwaterd en verkaveld.
De Wildingsteeg met  "Het Wilding" (*wildinc,wildingue = "wilde plaats"), nu een recreatieperceeltje aan de rand van Vrouwenhof, is nog een herinnering aan de tijd dat hier sprake was van een woest gebied. Ook bevinden zich op dat perceel nog enkele kleine leemkuilen.

In het periodiek “ de Nieuwe Koerier” van 1938 wordt Leuken nog omschreven als " het stille gehucht met het wijdse landschap" en in 1948 was dat nog niet veel anders getuige de luchtfoto.

Leuken was nog steeds een voornamelijk agrarisch gehucht. In 1836 had het slechts 504 inwoners en is pas na de oorlog gaan groeien.
Qua oppervlakte is het kleiner geworden door onder andere de afscheiding van het gedeelte van de Biest en de afscheiding van Groenewoud.


Waterlopen zoals de Leukerbeek, Klein Leukerbeek, zijtak Leukerbeek en lossingen zoals Rietpeellossing hebben een grote rol gespeeld in het waterbeheer en waren zowel waterbergend als waterafvoerend.
Met name de Leukerbeek, komend vanaf de Doolhof was het gehele jaar watervoerend, met voeding van water uit de Bocholterbeek en later de Zuid-Willemsvaart, om zo onder andere de visweijers, de poelen en de gracht bij hoeve de "Lieve Vrouwenhoef" van voldoende water te voorzien. In de laag gelegen gebieden werd het water via de Leukerbeek afgevoerd naar de Roeventerpeel.

Klein Leukerbeek met op de achtergrond het Wilding en de huidige Vrouwenhof (li.)
Leukerbeek vanaf woonwijk Vrouwenhof met links Het Wilding

Afvoer van het water richting Leukerbeek bij de huidige woonwijk Vrouwenhof 

Achter- en zijkant van boerderij Vrouwenhof  (foto van 1938)
De wijk Vrouwenhof is genoemd naar de voormalige O.L. Vrouwenhof, een carrévormige hoeve met een oprijlaan met aan weerszijden Italiaanse populieren, die was omgeven door een brede gracht. Het landgoed had een oppervlakte van ruim 22 hectare en lag in de toenmalige “Bemden” (later Kaaskamp).
 
Op 20 december 1659 werd de familie Costerius de Boschofen tegen betaling van 900 pattacons (ofwel ruim 3600 gulden) door vrouwe Magdalena van Egmont, de erfgename van de graaf van Horne en prinses van Chimay, beleend met de Hoeve Vrouwenhof. Bij de hoeve hoorde bovendien het nabij de Moosdijk gelegen "Vrouwenbosken" met een grootte van enkele hectaren. Onbekend waar dat ligt/lag.
Nadat Johan Costerius (1609- ca. 1677) in 1637 door Magdalena  benoemd was tot rentmeester van het land van Weert, Nederweert en Wessem, volgde in 1654 zijn benoeming tot schout (scholtis) en werd hij 5 jaar later eigenaar van Vrouwenhof.  Hij was getrouwd met de Bossche Maria van Ham. Het echtpaar kreeg 4 kinderen. De katholieke Costerius was in 1637 met zijn gezin uit Den Bosch naar het Spaans- katholieke Weert gevlucht, nadat die stad was ingenomen door de protestantse Frederik Hendrik. In Den Bosch bekleedden de leden van de familie ook al hoge bestuurlijke functies. Zijn vader was bijvoorbeeld meester in de rechten en advocaat in die stad.

Als schout kreeg Johan (Jan) Costerius het voor het zeggen in Weert en omgeving. Hij was niet alleen de vertegenwoordiger van de Chimays , maar ook openbaar aanklager, officier van justitie en uitvoerder van vonnissen. Verder benoemde hij de burgemeesters en schepenen en zorgde hij als rentmeester voor de inning van gelden en goederen voor zijn heer. De familie Costerius had behalve de Vrouwenhof nog grote stukken grond van Leuken in bezit, waaronder de Roeventerpeel. Verder hadden ze nog onder andere Scholtissenhof bij de latere IJzeren man, landgoed de Krang in Swartbroek,  meerdere visvijvers en vele hectaren grond in met name Altweert (het latere Altweerterheide, Keent en Moesel) in bezit.

Landgoed Vrouwenhof fungeerde in de roerige 17e en de 18e eeuw als schans als roversbendes en plunderende soldaten de omgeving onveilig maakten. De meeste schansen in Weert dateren uit de jaren dertig van de zeventiende eeuw. Wat betreft de schans bij hoeve Vrouwenhof is bekend dat bijvoorbeeld op 7 juli 1634 de lokale bevolking werd aangezegd  "om den hof te Luyken  op te graven ende te beschansen". Ze moesten een gracht graven en met behulp van "musaerden, tilen en rits" ( houten vlechtwerken en zoden) een "fortificatie" maken. Water voor de gracht werd via de Leukerbeek aangevoerd.
Vooral in de zomer was daar aanvoer van water via de Bocholterbeek/Leukerbeek een welkome aanvulling om het waterniveau in de gracht op peil te houden. Dat gold ook voor de verderop hoger gelegen akkerlanden in tijden van droogte. In latere jaren had de gracht geen functie meer en stond vak (meestal) droog. 
De door Beenders verbouwde boerderij met rechts een aanbouw (jaartal onbekend)
De pachtboerderij is in 1893 door de nazaten van Costerius verkocht. In 1916 kwam de familie Beenders er te wonen. De boerderij is uiteindelijk in 2006 ten behoeve van de nieuwe woonwijk gesloopt. De wijk kreeg uiteraard de naam "Vrouwenhof". 
Tegenwoordig zijn de beken in het gebied van minder belang. Vanwege cultuurhistorische gronden (behoud van de natuurlijke waterloop en de gracht) heeft men bij de aanleg van de nieuwe woonwijk  de gracht en waterpartijen terug laten komen.

Leukerbeek en Klein Leukerbeek (re.) komen samen
Het benodigde water wordt daarvoor nu weer aangevoerd vanaf het kanaal, via de Doolhof en de Noordervijver. Een dam  houdt het water in de Vrouwenhof op het gewenste peil en het teveel aan water wordt via de Leukerbeek afgevoerd. Verder stromend door de Beemden naar de Roeventerpeel is de Leukerbeek dus vooral waterafvoerend. Dit geldt ook voor de andere genoemde beken en lossingen die bij de Hakke samenkomen met de Leukerbeek.


Ook via de Klein Leukerbeek in de Truyenhoek, met de inlaat bij de vroeger bekende boerderij van de familie Verwijlen  bij "Paol 60" (vlakbij de huidige milieustraat), wordt nu nog bij tijd en wijle voedselrijk kanaalwater ingelaten.

Buurtschap Truyenhoek, tussen de vroegere buurtschappen Leuken en Roeven, was vroeger een groepje boerderijen op de grens van Weert en Nederweert. De boerderijen aan de westkant van de Truyenhoekweg hoorden bij Weert, die aan de andere kant bij Nederweert.  In de jaren '60  tot '65 zijn ze afgebroken vanwege de rioolwaterzuiverinstallatie. De gemeentegrens tussen Weert en Nederweert is later aangepast bij de aanleg van de A2.

Na de aanleg van de Zuid-Willemsvaart (1825/1826)  zijn er grote betonnen palen langs geplaatst. Daarin werd het kilometergetal gebeiteld. Dichtbij de plaats van de oude gemeentegrens van Weert en Nederweert stond de paal met kilometerstand 60.  De 60 betekent dat het vanaf Maastricht (het begin van de Zuid-Willemsvaart) tot daar 60 km. is. Dat is precies op de helft van het 120 km lange kanaal dat van Maastricht naar Den Bosch loopt. In de volksmond is deze plek bekend als "Paol 60". Deze naam is tussen de beide wereldoorlogen bekend (en berucht) geworden vanwege de boter- en suikersmokkel tussen Nederland en België. Ter hoogte van die paal, met aan de overkant o.a. landgoed Caelen, 't Heufke, de Kloës en café Overmans (de “Halve Maan”) hadden de smokkelaars namelijk een geheim oversteekpunt.

Zijtak Leukerbeek bij Achterstestraat is van geen  betekenis meer
Leukerbeek stromend naar Roeventerpeel

Een dam houdt de afvoer via de oude Leukerbeek tegen
De nieuw aangelegde Leukerbeek is om het gebied geleid
Bij de Hakkeweg komen de verschillende beken bij elkaar en voeren het water af richting Roeventerpeel. Om te voorkomen dat het verrijkt kanaal- en landbouwwater in de Roeventerpeel komt, is de oude beek met een dam afgesloten en stroomt het water, samen met de omgeleide Einderbeek, aan de buitenkant van het gebied richting Roermondseweg. Vandaar gaat het via de Kootspeel en Roukespeel richting A2 en mondt daar uit in de Tungelroyse beek.

Afgelopen jaar (2013) is door eigenaar Natuurmonumenten en het Waterschap een nieuwe slingerende beek over een lengte van ca. 1750 m aan de noordrand van de Roukespeel gelegd. Het inrichtingsproject was er op gericht om de verdrogingsproblematiek een halt toe te roepen, de natuurwaarden in en langs de beek te verhogen door een gezond, schoon en ecologisch goed functionerend beeksysteem te creëren en het eigen (kwel)water en regenwater langer in het gebied vast te houden.
Over deze herinrichting en omleiding van de Leukerbeek bij de Roukespeel heb ik al eerder iets verteld.

vrijdag 28 juni 2013

Leukerbeek

De Roukespeel maakt samen met het Laagbroek deel uit de Krang en staat ook op de TOP-lijst (de lijst van sterk verdroogde natuurgebieden). Het herstel van het ven en de omgeving heeft al een aantal jaren geleden plaatsgevonden. In een vorige post heb ik al een en ander over hierover geschreven. Maar het belangrijkste thema voor de herinrichting en herstel van de Roukespeel, de scheiding van (voedselrijk) water uit omringende landbouw- gebieden en het vasthouden van het gebiedseigen kwelwater door het van de Leukerbeek af te koppelen, moest nog plaatsvinden. Kosten ca. 1 miljoen euro, die gesubsidieerd worden door Rijk, Provincie en de EU(!)

Roukespeelven

De Leukerbeek was oorspronkelijk een aftakking van de Weerterbeek en sinds 1826 werd water ingelaten via de Zuid-Willemsvaart. Ze begon bij de Doolhof op de Biest en was gegraven om de landbouwgebieden van Leuken en de gracht om de Vrouwenhof (die tevens als schans fungeerde bij dreiging van rondtrekkende bendes), van voldoende water te voorzien bij droogte en overtollig water af te voeren bij wateroverlast. Lees ook eens de post "Leuken en de Leukerbeek". 

Vanuit Leuken stroomt de beek richting Tungelroyse beek via de Roeventerpeel, Kootspeel, Moeselpeel en Roukespeel. Het moerasgebied van de Roukespeel wordt niet alleen sterk ontwaterd door de Leukerbeek, maar ook door de Dijkerpeelbeek en Noodbeek. Ze werd daar voorheen ook wel Molenbeek genoemd, omdat er bij de weg Weert-Roermond een watermolen lag. Deze was rond 1600 gesticht door de Heer van Weert. De laatste adellijke eigenaar van de molen was de Prins van Chimay (erfgenaam van de van Hornes, met o.a. ook bezittingen in de buitenijen, het Weerter Bos en Bakewell). Op de Ferrariskaart is de beek nog ingetekend als een klein stroompje. Ten tijde van de Franse Republiek, Weert was toen deel van het departement van de Nedermaas,  werden al de bezittingen van Chimay, waaronder ook de molen, verbeurd verklaard. De laatste eigenaar was de Beerenbroeck, voormalig burgemeester van Weert en ook grondeigenaar van o.a. Bakewell. Deze verkocht in 1880 de molen aan Waterschap het Land van Weert.

Beltmolen "De Hoop" 
In 1885 is de watermolen volledig gesloopt, omdat die het water te veel op zou houden en opstuwde, waardoor de afvoer onvoldoende was voor een goede afwatering.
Die "goede" afwatering was nodig vanwege de geplande ontginning van het gebied. De sloop van de watermolen had tot gevolg, dat de boeren van Swartbroek en omgeving nergens meer in de buurt hun graan konden laten malen. Dat is ook de reden dat de uit 1844 daterende pelmolen "De Hoop" uit Vlaardingen in 1905 naar Swartbroek is verplaatst. Een pelmolen is een type molen waarin vroeger gerst tot gort gepeld werd, om het kaf van de graankorrel te scheiden. "De Hoop" is in Swartbroek herbouwd tot beltmolen en heeft als korenmolen dienst gedaan tot in de jaren 50 van de vorige eeuw. In 1987 is De Hoop gerestaureerd en weer maalvaardig gemaakt. Sindsdien wordt op professionele basis graan gemalen.

Om versneld af te wateren is de Leukerbeek nog eens tussen 1931 en 1935 door omwonende agrariërs die er belang bij hadden, rechtgetrokken en verdiept.

Na de sloop van de watermolen bleef het eenvoudig boerderijtje staan. Eigenaar was Jan Mooren, die er ook een herberg had. "Op de Watermeulen" was tevens een opstapplaats voor het personenvervoer naar Roermond v.v., dus de herberg werd goed bezocht.

De boerderij ging nadien over op de kinderen Mooren. In Wereldoorlog II is die volledig vernield en kwam er een noodboerderij voor in de plaats. Omdat die vlak langs een gevaarlijke s-bocht in de weg lag en het verkeer van Weert - Roermond vv. in de 20e eeuw toenam en sneller werd, zorgde dat regelmatig voor hachelijke situaties. Daarom is in 1953 de s-bocht iets afgesneden en de noodboerderij afgebroken. Iets dieper het veld in is onder architectuur van J. Everaers uit Weert een nieuwe stenen boerderij gebouwd. De begrotingssom was ruim 53.000 gulden. Veel geld in die tijd. De foto van de boerderij is van van 1971.
Op de voorgrond zie je de oude Leukerbeek.

Boven de voordeur is als herinnering aan het verleden een mooie gevelsteen geplaatst.

Door de genomen maatregelen zorgde de Leukerbeek (met Vlier-, Kraan- en Houtstraatlossing), samen met de Einderbeek (met Schoor- en Roevenlossing)en de Stortbermsloot, voor een snelle afvoer van het water van zowel Roeventerpeel, Kootspeel, Moeselpeel en Roukespeel. Het is één van de oorzaken van verdroging van deze gebieden. Toen was een versnelde afvoer van water van belang vanwege de ontginningen, maar nu wordt daar anders over gedacht. Nu is het zaak het overtollige water langer vast te houden in de natuurgebieden om wateroverlast elders te voorkomen.

De beken zijn de afgelopen jaren al bij de Roeventerpeel en Kootspeel heringericht en er langs geleid. Lossingen zijn afgekoppeld en er zijn dammen opgeworpen, zodat ze stilstaand in de Roeventerpeel en Kootspeel achterblijven. Verderop stroomde de Leukerbeek echter nog steeds dóór de Roukespeel, om vervolgens langs het dorp Swartbroek en de voormalige watermolen stromend, bij de A2 uit te monden in de Tungelroyse beek.

Leukerbeek in november 2012 vanaf Grotekouseykweg

Er moest dus nog, vanwege de ontstane verdrogingsproblemetiek, een vergelijkbare herinrichting komen als bij de Roeventerpeel en Kootspeel. Dat betekende dus dat de Leukerbeek (én Dijkerpeelbeek) óm het Roukespeelgebied geleid moest worden. 
Eigenaar Natuurmonumenten is hiermee, met medewerking van het Waterschap, in april van dit jaar (2013) begonnen en is nagenoeg klaar met de werkzaamheden. Momenteel is men bezig met het laatste stuk, gelegen tussen Roermondseweg en A2.

"oude" afgesloten Leukerbeek in juni 2013
nieuw gegraven Leukerbeek
nieuwe meanderende beek met uitstroommogelijkheden
snel herstel van oevervegetatie
Men heeft vanaf de Kootspeel tot vlak vóór de Roukespeel langs de oude beek een nieuwe waterloop gegraven. Vervolgens is, in plaats van er dwars doorheen, een nieuwe slingerende beek over een lengte van ca. 1750 m lángs de noordrand van het reservaat gelegd. Halverwege kruist de beek de Grotekouseykweg met fietspad. Ten slotte stroomt de nieuwe beek aan de oostkant slingerend door de weilanden weer terug naar de bestaande bedding bij de Ittervoorterweg. Er is gewerkt met verschillende dieptes, de breedte van de beek verandert steeds en er is rekening gehouden met grotere waterhoeveelheden door het creëren van uitstroommogelijkheden, zodat het water langer vastgehouden kan worden. Binnen de Roukespeel is de oude beek afgesloten via een stuw en zal nog met dammen in stukken worden verdeeld, om te voorkomen dat water door de bedding afstroomt. De tussenliggende compartimenten zullen verondiept worden in de loop van de tijd en waarschijnlijk gaan verlanden.

"oude" Leukerbeek vanaf Grotekouseykweg
"oude" Leukerbeek langs Roukespeelven
De bestaande betonnen brug aan de Grotekouseykweg blijft gewoon gehandhaafd. Het gedeelte tussen Ittervoorterweg en Roermondseweg is al eerder heringericht en meanderend gemaakt. Bij de A2 komt de beek samen met de Tungelroyse beek en stroomt daar onder de A2 en kanaal Wessem-Nederweert door.

Meanderende beek tussen Ittervoorterweg en Roermondseweg
Meanderende beek tussen Ittervoorterweg en Roermondseweg

Herinrichting tussen Roermondseweg en A2
Bij de A2 komen Leukerbeek en Tungelroyse beek samen
Het inrichtingsproject is er dus op gericht om de verdrogingsproblematiek een halt toe te roepen en de natuurwaarden in en langs de beek te verhogen door een gezond, schoon en ecologisch goed functionerend beeksysteem te creëren en het eigen (kwel)water en regenwater langer in het gebied vast te houden. Met het oog op vernatting zijn/ worden overbodige perceel- en bermsloten verondiept of gedempt tot het maaiveld (met vernatting en toename van kwel als gevolg). Aangelegde stuwen houden het waterpeil op niveau. Dat het water langer in het gebied vast wordt gehouden is nu al goed merkbaar, want het is er erg nat. De nieuwe Leukerbeek wordt volledig passeerbaar voor vissen en men gaat er van uit dat door deze maatregelen de vispopulatie ook zal toenemen.

Soortgelijke maatregelen heeft men ook getroffen voor de sterk ontwaterende Dijkerpeelbeek, die komend van de Dijkerpeel (via Castert) langs de westkant van het ven liep en daar in de Leukerbeek uitmondde. Die werd dus ook verlegd en is langs de zuidrand van het Roukespeelven geleid, om vlak bij de Ittervoorterweg weer uit te monden in de Leukerbeek.
De Dijkerpeelbeek is omgeleid om het Roukespeelven (dat hier links van de beek ligt)

woensdag 23 april 2014

Sporen in de Roeventerpeel.

Aangezien ik vorig jaar tijdens een paar bezoekjes aan de Roeventerpeel beversporen had gezien, werd het weer eens tijd om te gaan kijken,of het dier het er nog steeds naar zijn zin heeft. Het vroege voorjaar is een goed tijdstip om beversporen te zien.

Al meteen bij de spoorwegovergang aan de Roermondseweg zie ik dat het dier nog steeds actief is in dit gebied. Blijkbaar voelt hij zich er zodanig thuis, dat hij zich er heeft gevestigd. Op de achtergrond zie je de stuw in de oude afgesloten Leukerbeek, met links de nieuwe Leukerbeek, die om de Roeventerpeel geleid is. Op de voorgrond materiaal, dat door de bever is aangevoerd, zodat er een dammetje is ontstaan.


In de Roeventerpeel groeit vooral zwarte els, berk en wilg. Al lopende langs de Leukerbeek kom ik meerdere sporen tegen zoals looppaadjes met sleepsporen van en naar het water. Dit noemt men een beveropgang.

De bever heeft een zeer uitgebreid menu. 's Zomers eet hij kruiden, bloemen, jonge scheuten van waterplanten, grassen en wortels. Daarnaast eet hij ook alle delen van bomen en struiken (stam, takken, bladeren en wortels).


's Winters eet hij meer twijgen en schors, 's zomers meer groene plantendelen.Hij heeft een voorkeur voor wilg, els, populier en ratelpopulier.

De schors van de stam knaagt hij af met zijn vlijmscherpe tanden. Zijn tanden groeien almaar door, omdat ze slijten door de tanden te gebruiken als gereedschap voor het doorknagen van de boomstammen, de bouw van hun burcht en een dam.

Bij de bever denken we altijd aan een burcht in het water, maar als het mogelijk is, bouwen ze een nest in een ondergronds hol naast de oever. Ze zitten dan verscholen in de oever en de ingang onder de waterspiegel is niet te zien. Je kunt over zo'n beverhol lopen zonder iets in de gaten te hebben.

Soms worden die holen pas zichtbaar als bijvoorbeeld de aarde door een hogere waterstand week wordt en een deel van de gang instort. Soms gebeurt het ook dat een deel van de gang instort, als mensen of dieren zoals paard of koe er doorheen zakken. Pas dan wordt duidelijk hoeveel grondverplaatsing voor het graven van het hol er heeft plaatsgevonden. Dat is te zien op bovenstaande foto waar de bever een hol heeft gemaakt dat een stuk boven de normale waterspiegel ligt. Waarom dat gat is ontstaan is niet duidelijk. Door het grote gat was voor de bever waarschijnlijk geen eer meer te behalen.  Hoewel hij het hier zelfs bij hoogwater een tijdje droog heeft kunnen houden, is het nu onbruikbaar.

De aanwezigheid van bevers wordt niet alleen verraden door de aanwezigheid van omgevallen bomen, bomen waarvan de schors is afgeschild, dammetjes en looppaadjes , maar ook soms een burcht in het water.

Dat is ook het geval in de Roeventerpeel. Bevers bouwen minder snel een burcht dan hun Canadese verwant, en de burchten van bevers in ons land zijn ook minder groot.

De bever heeft afgelopen jaar een burcht gebouwd in de plas die in het gebied ligt. Vlak bij de nu oude afgesloten Leuker- en Einderbeek die voorheen door het gebied liep en nu dus om het gebied heen is geleid.

Uitwerpselen van het ree
In het gebied leven ook reeën, vossen (te veel volgens de jagers) en (heel bijzonder) een exoot, namelijk de Siberische eekhoorn. Deze uitheemse soort heeft zich hier, na waarschijnlijk een ontsnapping bij een particulier of fokker, ook sinds een aantal jaren gevestigd en weet hier blijkbaar goed te overleven. Deze eekhoorn moet je niet verwarren met de Pallas eekhoorn. De Siberische eekhoorn is, in tegenstelling tot de Pallas eekhoorn, geen bedreiging voor onze eigen inlandse eekhoorn.
Van de vos en eekhoorn heb ik geen sporen aangetroffen. Wel echter van het ree.

Dit is een plekje waar de bok de grond heeft losgewoeld met zijn voorpoten om zijn territorium af te bakenen. Meestal is deze krabplaats driehoekig van vorm en ongeveer 60 cm lang.

De reebok veegt en krabt in de loop van het voortplantseizoen in zijn territorium aan bodem, struiken en bomen. Tijdens het lopen en krabben in de grond wordt een geurstof uit de geurklieren aan de poten naar buiten geperst, waardoor een reukspoor wordt gevormd waaraan elk ree individueel te herkennen is. Zowel het vegen (met het gewei langs bijv. bomen wrijven of met het gewei langs takken slaan), als het krabben met de poten zijn een vorm van markeren van het territorium.

Een kleine kale plek omzoomd met dode bladeren doet dienst als lig- en slaapplaats. De ligplaats is meestal ovaal van vorm (60cm lang) en je kan er plukjes haar vinden.

Het ree ligt graag op droge, meestal wat hogere plaatsen, te herkauwen. Naar mate deze vaker gebruikt wordt, is deze ligplaats beter te herkennen. Voor dat het dier gaat liggen krabt het in de bodem. Op den duur ontstaat zo een plek waar de planten weg zijn. De humus en de bladeren liggen meer aan de rand. En in het midden is soms zelfs de harde bodem te zien. Uit de grootte en diepte zijn het gewicht en de grootte van de reeën ten opzichte van elkaar af te leiden.


Ook het legsel van de grauwe gans is niet veilig voor de rovers, zoals je bij dit lege nest ziet. Iets verderop lagen leeggegeten eieren. De uitwerpselen duiden mogelijk op een marterachtige. Hun uitwerpselen lopen altijd uit in een punt. Soms zijn ze gevlochten of gedraaid. De kleur hangt af van het gegeten voedsel en kan zwart, bruin-oranjebruin of grijs-wit zijn. Het is echter voor mij niet duidelijk van welk dier deze drol is, want ook de vos rooft eieren.

Blogarchief