Bakewell

In een vorige post schreef ik over het “Bakewells Pieëlke”; het vlakbij de voormalige boerderij Bakewell gelegen vennetje, dat geïsoleerd is komen te liggen tussen A2 en het spoor. Voor de jongere generatie naar alle waarschijnlijkheid onbekend. Mogelijk dat mijn post hierin wat verandering heeft weten te brengen.
In deze post wil ik wat dieper ingaan op de geschiedenis van het landgoed en de boerderij.

Schilderij van boerderij Bakewell in de jaren '20 van de vorige eeuw.

Boerderij  volop in bedrijf eind jaren twintig.

Boerderij omstreeks 1950  (nu met 2 ramen boven)

De vervallen boerderij "Bakewell"  in 1967

Na de dood van graaf Philips van Horne (Heer van Weert tot 1568), was in de 17e en 18e eeuw, 114 ha. grond en de rechten erop in de Heerlijkheid Weert eigendom van de Prinsen van Chimay (ten zuiden van Brussel) en vanaf 1804 tot 1841 van de graven van Caraman (de erfgenamen), met een korte onderbreking in de Franse tijd. Het betrof onder andere grond op de Roeventerpeel, Rosveld, het Middelste Hout, Hoogbosch, Sint Martensdijk, Maarheeshut en Speckebroek met op den Dijck. In Weert liggen meerdere (voormalige) moerassige gebieden met de naam Specke of Spikke. Een specke of spikke is een soort eenvoudig houten moerasbruggetje, of "spekdam" van rijshout en boomstammetjes, dat werd afgedekt met zoden. In mijn post over het Spikke in Altweerterheide, heb ik hier meer over verteld.

Detail Ferrariskaart (1771-1777). Met pijl aangegeven het latere Bakewell.

Detail van de Kadestrale kaart van 1811-1832 Sectie M2

De lasten waren voor de erfgenamen Caraman blijkbaar hoger dan de lusten, want ze verkochten al hun bezittingen in Weert op 21 augustus 1841. Ook de aan het Speckebroek en Aan den Dyck gelegen percelen en de boerderij. Het ging om een totaalbedrag van bijna fl. 45.000,-  De toenmalige burgemeester van Weert, Louis Beerenbroek (1805-1884), kocht daar ongeveer de helft van de grond (61 ha.).  De resterende 52 ha. werden toegekend aan Jacobus Anthonius Smits uit Gestel (Eindhoven) en zijn  zussen Elisabeth en Rumolde.  

 

Ik heb de plek waar de boerderij stond met een rode pijl aangegeven op de Ferrariskaart (1771-1777) en op de Kadastrale kaart van 1811-1832.  De percelen van Smits heb ik voor de duidelijkheid iets donkerder gemaakt. Het groen is van geen betekenis.Ook heb ik de eigenaren van de omringende percelen er bij gezet.

Hoewel ik de precieze bouwdatum van de boerderij niet heb kunnen achterhalen, moet dit, afgaande op de Ferrariskaart, in elk geval vóór 1771 zijn geweest. Zeker is ook dat Bakewell in eerste instantie Smitsboerderij heette, genoemd naar Jacobus Smits cs. Smits heeft overigens niet lang van zijn aankopen in het Weertse kunnen genieten. Hij is namelijk overleden op 9 mei 1848 in zijn geboortedorp Gestel-Blaarthem. Zijn twee ongetrouwde zussen (Elisabeth overleed op 72 jarige leeftijd in 1863 en Rumolda op 82 jarige leeftijd in 1883), overleden ook in Gestel-Blaarthem. Ze stonden in het bevolkingsregister ingeschreven als renteniersters.

Toen de Beerenbroeks in april 1856 verhuisden naar Roermond (Louis werd daar burgemeester), werd alles, ook het eigendom van Smits, verkocht aan Winandus Coenen. Na zijn dood in 1877 gingen zijn eigendommen over in handen van de erven Coenen. Zijn zonen Antonius en Franciscus Coenen zijn ook burgemeester van Weert geweest.

Ten tijde van het burgemeesterschap van Antonius Coenen (1877-1890), werd al gesproken van boerderij Bakewell, maar de naam is pas voor het eerst ófficieel te vinden in de Memorie van Successie na zijn  overlijden in 1890 (E. Haanen heeft dat na gedegen archiefonderzoek in de negentiger jaren van de vorige eeuw aangetoond). Anthonius Coenen heeft de boerderij dus de naam gegeven. Genoemd naar de toentertijd in heel Europa bekende Engelse landbouwkundige Robert Bakewell (1725-1795). 

 Voor Antonius Coenen, die eigenlijk landbouwkundig ingenieur was en ook een voortrekkersrol vervulde in het agrarische Weert, was Bakewell hét grote voorbeeld. Vandaar dat hij de boerderij naar deze Bakewell heeft genoemd.

Bakewell wordt vanwege het toepassen van andere fokmethodes de "vader van de moderne veefokkerij" genoemd. Zijn naams- bekendheid was echter niet alleen op het gebied van schapen-, paarden- en rundvee- fokkerij, maar ook op elk detail van boerderij-management en als verbeteraar van grasland door het toepassen van systematische irrigatie. Door het bezoeken van een groot aantal bedrijven in heel Europa, had hij een brede theoretische kennis van de landbouw en veeteelt verworven en deze kennis paste hij in de praktijk toe.

Ingekleurde kadasterkaart t.t.v. Jacobus Smits c.s.

In die periode waren nog slechts enkele percelen bos en heide ontgonnen om er weiland, hooiland en bouwland van te maken.  Op het landgoed, dat aan de rand van het laaggelegen moerasgebied "Speckebroek" lag, was weinig te verdienen. De boerderij zelf lag op het hoger gelegen "Opdendyck". Dit was ook waarover de doorgaande kiezelweg  liep. (op de kadastrale kaart van 1811 aangegeven als "Chemin de Maarhees à Weert", de latere Eindhovense weg).

Bakewell langs de oude Eindhovense weg, de latere E9.

Na de burgemeesterfamilies Coenen zijn nog Richard Jan Karel Marie de Nerée tot Babberich, heer van Camphuysen, en baron van Tuyll van Serooskerke uit Heeze eigenaar geweest. De Nerée tot Babberich kwam uit Buggenum/ Roermond en was getrouwd met Petronilla Coenen, een dochter van Antonius Coenen. Daarna is Van Tuyll van Serooskerke (uit Heeze), eigenaar van de boerderij geweest. Ze woonden er uiteraard niet zelf, maar verpachtten het landgoed steeds. Dat waren o.a. Hemp van Tulden, Zjang Stultiens en “Bakewell Wienendje” (Hendriks) met zijn vrouw Marie Wagemans. De laatste pachter was Michiel (Geelke) Kuijpers, die er van 1931 tot 1963 woonde en werkte.

In 1932 werd het ca. 60 ha. grote landgoed bij beschikking van het Ministerie van Economische zaken en Arbeid en van Financiën al onder de Natuurschoonwet 1928 gerangschikt. Die wet was in het leven geroepen met de bedoeling er voor te zorgen dat landgoederen en natuurgebieden in stand bleven. Een landgoed kon onder deze wet gerangschikt worden, als het een aaneengesloten gebied van minstens 5 ha omvatte en voor minstens 30% uit bos of andere natuur bestond. Het was een wet die fiscale voordelen gaf aan eigenaren, vruchtgebruikers en erfpachters van landgoederen. Deze wet bestaat nog steeds.

Blijkbaar was dat toch niet voldoende voor weduwe Petronilla de Nerée tot Babberich–Coenen (1886-1975) om Bakewell aan te houden, want ze verkocht het landgoed in 1964 aan baron Henk van Tuyll van Serooskerke (1917-2017). Toen de agrarische activiteiten in het gebied werden stilgelegd, moest pachter Kuijpers al noodgedwongen in juli 1963 stoppen en kwam de boerderij leeg te staan. Het verval trad daardoor helaas snel in, zoals je op de foto van 1967 kunt zien. Bij de baanverdubbeling van de E9 in 1972 en de aanleg van het viaduct is de boerderij afgebroken. Bijzonder jammer toch dat het zo is verlopen. De enige herinnering aan dit verleden is het achter de boerderij gelegen vennetje en het bordje met de naam Bakewell op het nabijgelegen viaduct.

In 1978 is bij de ruilverkaveling tussen Maarheezerhutten en de autoweg, Bakewell verkocht aan Jan en Rob Winters (van de Seven-Up fabriek in Maarheeze), die het kort daarna als natuurgebied overdroegen aan natuurmonumenten.

"Bakewells Pieëlke" in april 2013

 

"Bakewells Pieëlke" in oktober 2013

Mogelijk is er oorspronkelijk op de plaats waar het Bakewells pieëlke nu ligt, leem afgegraven voor de bouw van de boerderij en is de plas ontstaan, hoewel ik dat niet heb kunnen achterhalen. Toen burgemeester Anthonius Coenen er later een Engelse tuin liet aanleggen, is de plas in elk geval vergroot tot een vijver met een doorsnee van circa 100 m. en 80 cm diep. Je kunt daar meer over lezen  in de post over het "Bakewells Pieëlke" . Het afgraven van leem gebeurde ook bij de in de buurt van de huidige Wildenberg gelegen "Leemkuilen". (bron: Kanton Weert februari 1903) en het Aardbrandsven. Door het afgraven van leem zijn meerdere van zulke "pieëlkes" in Weert en Stramproy ontstaan. Ik denk dan bijvoorbeeld aan het "Rietpieëlke" op Leuken en aan de "Brandsche bemden",  Kattekoele en Speulsven in de nabije omgeving van het Areven in Stramproy. Deze vennetjes dienden tevens vaak ook als brandkuilen.

muur met zonnebekkers én veldbrandsteen

Leem werd vroeger uitgegraven om er zogenaamde zonnebèkkers  of veldbrandstenen van te maken. Een zónnebekker is een steen, die gedroogd is door de zon. Het was een vrij zachte ruwe steen, die meestal alleen werd gebruikt voor de binnenmuren van de huizen. De harde veldbrandstenen werden in veldbrandoventjes gebakken. Leem werd ook gebruikt om het tenen vlechtwerk van bijvoorbeeld schaapskooien en schuren mee te bestrijken en om dorsvloeren aan te leggen.
Deze zogenaamde Brabantse- of "brandsche" leem tref je in Weert e.o. overal aan, vanwege de Roerdalslenk. Deze slenk heeft een grote rol gespeeld bij het ontstaan van de natuurgebieden in Weert en Kempen~Broek. Omdat de lemige onderlagen namelijk een slecht waterdoorlatende laag (kleiversmering) vormden en wanneer deze gebieden omgeven waren door hoger gelegen gronden, stagneerde de waterafvoer en kreeg de bodem een moerassig karakter. Dat was ook het geval bij "Speckebroek".

Bakewells Pieëlke

boerderij "Bakewell" eind jaren '60 van de vorige eeuw

In een vorige post schreef ik dat er ook kleinschalig venherstel plaatsvindt bij het “Bakewells Pieëlke”.

Bakewell is, zeker voor de oudere Weerte- naren, bekend als de onbewoonbaar ver- klaarde boerderij die tot begin 70'er jaren te zien was als je vanaf de E9 Weert binnen- reed. Geen goede reclame voor Weert toen- tertijd. Bij de baanverdubbeling van de E9 in 1972 (nu Eindhovenseweg) en de aanleg van het viaduct is de boerderij afgebroken. Over de geschiedenis van Bakewell en de boerderij, wil ik in een volgende post wat meer vertellen.

 

Uit economische overwegingen is in de jaren 70 van de vorige eeuw en de daarop volgende jaren, veel moois verdwenen. Niet alleen wat betreft gebouwen, zoals landgoed Bakewell, maar ook in de ons omringende Weerter natuurgebieden is veel kwaad geschied. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor het ven dat vlak bij de boerderij lag, zoals je op onderstaande foto uit eind jaren '80 van de vorige eeuw kunt zien.

"Bakewells Pieëlke" eind jaren 80

Het "Bakewells Pieëlke" dat achter de boerderij lag, is mogelijk ontstaan omdat daar leem werd afgegraven voor de bouw van de boerderij, hoewel ik dat niet heb kunnen achterhalen. In de nabije omgeving waren namelijk genoeg mogelijkheden daartoe. Dan denk ik o.a. aan het nabijgelegen Speckebroek en iets verderop lagen in de omgeving van de Maarheezerhutten nog de "Leemkuilen" en het "Aardbrandsven". Van deze plaatsen is in elk geval bekend dat daar leem werd uitgegraven.
Op de Ferrariskaart van het gebied te zien dat er aan de overkant van kiezelweg ("de Chemin de Maarhees a Weert") ook een plas lag. Dus ook hier is mogelijk de benodigde leem uitgegraven, maar dat is niet te achterhalen. Op die kaart staat de boerderij overigens al aangegeven. Die moet dus vóór het jaar 1771 zijn gebouwd. Toen Jacobus Smits in 1841 van de graven van Caraman (de erfgenamen van de Prinsen van Chimay) ook aan de overkant van de kiezelweg grond kocht (perceelnummers 573,574, 575 en 924), was van deze plas niks meer te zien en was er een dennenbos en heide voor in de plaats gekomen.
 

Het  pieëlke achter de boerderij  is omgeven door eikenbomen, foto uit  de jaren '50

Het was Anthonius Coenen (1852-1890) die bij de boerderij een tuin aanlegde naar Engels model en de kleine plas vergroot heeft tot een vijver met een doorsnede van ongeveer 100 meter en 80 cm diep.
In dit water zat in latere jaren ook veel vis zoals snoek en paling, want het Bakewells Pieëlke werd in 1920 aangesloten op de Oude Graaf. De Oude Graaf ontspringt nabij Sluis 16 vanuit het kanaal, doorloopt het Russelsbroek, gaat nabij het vroegere Kernieës Pieëlke (nu schietbaan de Wildenberg) onder het huidige spoor en autoweg door, om uiteindelijk, door het Weerter Bos stromend, uit te monden in de Sterkselse Aa. Het vennetje is nu echter afgesloten van de Oude Graaf en krijgt alleen nog “natuurlijk water”: regenwater en het belangrijkste, het eigen kwelwater. 

 

het deels droogvallende ven in oktober 2013

Er vindt ook geen afvoer van oppervlaktewater meer plaats via sloten en watergangen. Gevolg van dit alles is dat het vennetje in een hete, droge zomer deels of zelfs geheel droog komt te staan. Zodoende zit er geen vis meer in, wat weer gunstig is voor amfibieën. 

Het vennetje ligt tussen het Weerterbos en de Weerterheide. Het door landbouwgronden omringde rustig gelegen broekgebiedje ligt tussen de spoorlijn en de autoweg en wordt door weinig mensen bezocht.
Voor grondgebonden dieren zijn het spoor en autoweg grote barrières om er te geraken, maar het is er vooral ornithologisch (voor vogels) interessant; voor water- en moerasvogels is het een ideaal broedbiotoop en geschikt als fourageer- en pleisterplaats. Het schijnt, zo heb ik gelezen, ook het leefgebied van de bedreigde kam- salamander te zijn. Verder vind je er ook o.a. de beek- oeverlibel, kleine ijsvogelvlinder en het bont dikkopje.

Om die redenen heeft de (niet meer bestaande) Natuurbeschermingsraad in de 70'er jaren geadviseerd dit peelven met omgeving (loof- en naaldhoutbosjes) als één natuurgebied te beschouwen. Bij de ruilverkaveling van 1978 is de grond, zoals vermeld, inderdaad als natuurgebied gereserveerd en is nu eigendom van Natuurmonumenten.

via het knuppelbruggetje kom je midden in de plas op een schiereilandje

Van het oorspronkelijke ven, dat op het circa 32 ha. grote gebied ligt en omgeven is door elzen, eiken en berken, is steeds minder overgebleven door een jarenlange sterke verlanding. Rondom de plas zag je vooral heel veel schietwilg, vuilboom ("pinnekeshout") en een aantal populieren. Het wordt daarom door Natuurmonumenten en een aantal enthousiaste vrijwilligers van de lokale scouting Hubovra en IVN-Weert, tweejaarlijks flink onder handen genomen voor kleinschalig kappen en snoeien van struiken en bomen en opschoning van de plas. Meer hierover kun je lezen in de niet meer bestaande maandelijkse nieuwsbrief Wulpenvlucht nummer 34.

Voor Antonius Coenen was landbouwkundige Robert Bakewell (Leicester, 1725-1795) hét grote voorbeeld. Vandaar dat hij de boerderij naar hem genoemd heeft.  Maar zijn voorliefde voor Bakewell , ging verder. Midden in de plas ligt namelijk een schiereilandje, dat via een knuppelbruggetje en een in spiraalvorm aangelegd paadje te bereiken is. Deze plas met eilandje is ook namelijk aangelegd naar Engels voorbeeld. In de tweede helft van de 18e en begin 19e eeuw was een Engelse tuin namelijk als landschapstuin in de mode. Deze landschapsstijl werd ook wel “Engelsch Werk” en “Engelsch Bosch” genoemd.

het Sinte Merteshuuske dat helaas is afgebroken bij de baanverdubbeling van de weg. Foto GAW

Nabij het iets verderop gelegen "Sinte Merteshuuske", lag vroeger een stukje grond, dat als herinnering aan Bakewell in de volksmond  "d'n Ingelse Hoof" werd genoemd. (bron: Hushoven, Namen en bijnamen )

slingerend paadje naar eilandje

Zo’n Engelse tuin kenmerkt zich door een a-symmetrische aanleg, een slingerend patroon van paden en waterpartijen, uitzichten op de landelijke omgeving, kunstmatige ruïnes en vooral veel afwisseling met kleurrijke beplanting en vrij groeiende bomen en struiken. Heel anders dan zijn tegenhanger, de Franse tuin, die gemodelleerd is zoals de tuinen van Versailles, de Europese steden en hoven. Een Franse tuin heeft gazons, paden, bloemperken en hagen in perfect geordende symmetrische patronen. Wil je je echter in je tuin in een natuurlijk aandoend landschap wanen, dan moet je een Engelse tuin laten aanleggen.

In de Engelse tuinen vind je behalve slingerpaadjes en beekjes ook vijvers en kunstmatig aangelegde “bergen” die bereikbaar zijn via spiraalpaadjes. Die spiraalpaadjes hebben mogelijk ook een spirituele betekenis; geesten/zielen kunnen namelijk alleen maar over rechte paden bewegen en hebben bij kronkelpaden dan ook heel veel moeite om in "onze wereld" te komen......

Op het eilandje staan een aantal dennen en er broedt momenteel een grauwe gans. Dus het is beter dit even te mijden.

Door de eutrofiering (te voedselrijk water door (over)bemesting van de omringende landbouwgronden) zie je in de plas toch al weer erg veel grote lisdodde, mattenbies en waterlelie verschijnen. Ook nu, al na amper een jaar, zie je dat het vennetje zal verlanden en dicht zal groeien, met vooral in het water staande wilg en lisdodde, als er niets zou gebeuren. Jaarlijks onderhoud blijft dus noodzakelijk.

Langs de oever groeien onder andere verschillende soorten zegge (scherpe- en zwarte zegge) die nu in bloei staan. Ook vind je er russen, gele lis, moeraswalstro en kattenstaart.

een van de aangelegde kleine poelen

kamsalamander

Doordat er een drietal kleine poelen aangelegd zijn in de de directe omgeving, weet de populatie kamsala- manders, ook wel 'grote water- salamander' genoemd, zich hier goed te handhaven en breidt zich zelfs langzaam uit.

Het is een salamander die voorkomt in kleinschalige, deels agrarische, landschappen vooral bij overgang van bos naar grasland, gebieden met houtwallen, rietkragen, vochtige bosjes en poelen. De volwassen kamsalamander verblijft doorgaans van maart tot juli in het water, gaat vanaf juli tot september het land op en trekt naar de overwinteringsplaats in de directe omgeving (< 400m.).

via een slingerpaadje kom je op het eilandje

Bakewells Pieëlke op 5 april 2018

Leukerbeek

De Roukespeel maakt samen met het Laagbroek deel uit de Krang en staat ook op de TOP-lijst (de lijst van sterk verdroogde natuurgebieden). Het herstel van het ven en de omgeving heeft al een aantal jaren geleden plaatsgevonden. In een vorige post heb ik al een en ander over hierover geschreven. Maar het belangrijkste thema voor de herinrichting en herstel van de Roukespeel, de scheiding van (voedselrijk) water uit omringende landbouw- gebieden en het vasthouden van het gebiedseigen kwelwater door het van de Leukerbeek af te koppelen, moest nog plaatsvinden. Kosten ca. 1 miljoen euro, die gesubsidieerd worden door Rijk, Provincie en de EU(!)

Roukespeelven

De Leukerbeek was oorspronkelijk een aftakking van de Weerterbeek en sinds 1826 werd water ingelaten via de Zuid-Willemsvaart. Ze begon bij de Doolhof op de Biest en was gegraven om de landbouwgebieden van Leuken en de gracht om de Vrouwenhof (die tevens als schans fungeerde bij dreiging van rondtrekkende bendes), van voldoende water te voorzien bij droogte en overtollig water af te voeren bij wateroverlast. Lees ook eens de post "Leuken en de Leukerbeek". 

Vanuit Leuken stroomt de beek richting Tungelroyse beek via de Roeventerpeel, Kootspeel, Moeselpeel en Roukespeel. Het moerasgebied van de Roukespeel wordt niet alleen sterk ontwaterd door de Leukerbeek, maar ook door de Dijkerpeelbeek en Noodbeek. Ze werd daar voorheen ook wel Molenbeek genoemd, omdat er bij de weg Weert-Roermond een watermolen lag. Deze was rond 1600 gesticht door de Heer van Weert. De laatste adellijke eigenaar van de molen was de Prins van Chimay (erfgenaam van de van Hornes, met o.a. ook bezittingen in de buitenijen, het Weerter Bos en Bakewell). Op de Ferrariskaart is de beek nog ingetekend als een klein stroompje. Ten tijde van de Franse Republiek, Weert was toen deel van het departement van de Nedermaas,  werden al de bezittingen van Chimay, waaronder ook de molen, verbeurd verklaard. De laatste eigenaar was de Beerenbroeck, voormalig burgemeester van Weert en ook grondeigenaar van o.a. Bakewell. Deze verkocht in 1880 de molen aan Waterschap het Land van Weert.

Beltmolen "De Hoop" 

In 1885 is de watermolen volledig gesloopt, omdat die het water te veel op zou houden en opstuwde, waardoor de afvoer onvoldoende was voor een goede afwatering.
Die "goede" afwatering was nodig vanwege de geplande ontginning van het gebied. De sloop van de watermolen had tot gevolg, dat de boeren van Swartbroek en omgeving nergens meer in de buurt hun graan konden laten malen. Dat is ook de reden dat de uit 1844 daterende pelmolen "De Hoop" uit Vlaardingen in 1905 naar Swartbroek is verplaatst. Een pelmolen is een type molen waarin vroeger gerst tot gort gepeld werd, om het kaf van de graankorrel te scheiden. "De Hoop" is in Swartbroek herbouwd tot beltmolen en heeft als korenmolen dienst gedaan tot in de jaren 50 van de vorige eeuw. In 1987 is De Hoop gerestaureerd en weer maalvaardig gemaakt. Sindsdien wordt op professionele basis graan gemalen.

Om versneld af te wateren is de Leukerbeek nog eens tussen 1931 en 1935 door omwonende agrariërs die er belang bij hadden, rechtgetrokken en verdiept.

Na de sloop van de watermolen bleef het eenvoudig boerderijtje staan. Eigenaar was Jan Mooren, die er ook een herberg had. "Op de Watermeulen" was tevens een opstapplaats voor het personenvervoer naar Roermond v.v., dus de herberg werd goed bezocht.

De boerderij ging nadien over op de kinderen Mooren. In Wereldoorlog II is die volledig vernield en kwam er een noodboerderij voor in de plaats. Omdat die vlak langs een gevaarlijke s-bocht in de weg lag en het verkeer van Weert - Roermond vv. in de 20e eeuw toenam en sneller werd, zorgde dat regelmatig voor hachelijke situaties. Daarom is in 1953 de s-bocht iets afgesneden en de noodboerderij afgebroken. Iets dieper het veld in is onder architectuur van J. Everaers uit Weert een nieuwe stenen boerderij gebouwd. De begrotingssom was ruim 53.000 gulden. Veel geld in die tijd. De foto van de boerderij is van van 1971.
Op de voorgrond zie je de oude Leukerbeek.

Boven de voordeur is als herinnering aan het verleden een mooie gevelsteen geplaatst.

Door de genomen maatregelen zorgde de Leukerbeek (met Vlier-, Kraan- en Houtstraatlossing), samen met de Einderbeek (met Schoor- en Roevenlossing)en de Stortbermsloot, voor een snelle afvoer van het water van zowel Roeventerpeel, Kootspeel, Moeselpeel en Roukespeel. Het is één van de oorzaken van verdroging van deze gebieden. Toen was een versnelde afvoer van water van belang vanwege de ontginningen, maar nu wordt daar anders over gedacht. Nu is het zaak het overtollige water langer vast te houden in de natuurgebieden om wateroverlast elders te voorkomen.

De beken zijn de afgelopen jaren al bij de Roeventerpeel en Kootspeel heringericht en er langs geleid. Lossingen zijn afgekoppeld en er zijn dammen opgeworpen, zodat ze stilstaand in de Roeventerpeel en Kootspeel achterblijven. Verderop stroomde de Leukerbeek echter nog steeds dóór de Roukespeel, om vervolgens langs het dorp Swartbroek en de voormalige watermolen stromend, bij de A2 uit te monden in de Tungelroyse beek.

Leukerbeek in november 2012 vanaf Grotekouseykweg

Er moest dus nog, vanwege de ontstane verdrogingsproblemetiek, een vergelijkbare herinrichting komen als bij de Roeventerpeel en Kootspeel. Dat betekende dus dat de Leukerbeek (én Dijkerpeelbeek) óm het Roukespeelgebied geleid moest worden. 

Eigenaar Natuurmonumenten is hiermee, met medewerking van het Waterschap, in april van dit jaar (2013) begonnen en is nagenoeg klaar met de werkzaamheden. Momenteel is men bezig met het laatste stuk, gelegen tussen Roermondseweg en A2.

"oude" afgesloten Leukerbeek in juni 2013

nieuw gegraven Leukerbeek

nieuwe meanderende beek met uitstroommogelijkheden

snel herstel van oevervegetatie

Men heeft vanaf de Kootspeel tot vlak vóór de Roukespeel langs de oude beek een nieuwe waterloop gegraven. Vervolgens is, in plaats van er dwars doorheen, een nieuwe slingerende beek over een lengte van ca. 1750 m lángs de noordrand van het reservaat gelegd. Halverwege kruist de beek de Grotekouseykweg met fietspad. Ten slotte stroomt de nieuwe beek aan de oostkant slingerend door de weilanden weer terug naar de bestaande bedding bij de Ittervoorterweg. Er is gewerkt met verschillende dieptes, de breedte van de beek verandert steeds en er is rekening gehouden met grotere waterhoeveelheden door het creëren van uitstroommogelijkheden, zodat het water langer vastgehouden kan worden. Binnen de Roukespeel is de oude beek afgesloten via een stuw en zal nog met dammen in stukken worden verdeeld, om te voorkomen dat water door de bedding afstroomt. De tussenliggende compartimenten zullen verondiept worden in de loop van de tijd en waarschijnlijk gaan verlanden.

"oude" Leukerbeek vanaf Grotekouseykweg

"oude" Leukerbeek langs Roukespeelven

De bestaande betonnen brug aan de Grotekouseykweg blijft gewoon gehandhaafd. Het gedeelte tussen Ittervoorterweg en Roermondseweg is al eerder heringericht en meanderend gemaakt. Bij de A2 komt de beek samen met de Tungelroyse beek en stroomt daar onder de A2 en kanaal Wessem-Nederweert door.

Meanderende beek tussen Ittervoorterweg en Roermondseweg

Meanderende beek tussen Ittervoorterweg en Roermondseweg

Herinrichting tussen Roermondseweg en A2

Bij de A2 komen Leukerbeek en Tungelroyse beek samen

Het inrichtingsproject is er dus op gericht om de verdrogingsproblematiek een halt toe te roepen en de natuurwaarden in en langs de beek te verhogen door een gezond, schoon en ecologisch goed functionerend beeksysteem te creëren en het eigen (kwel)water en regenwater langer in het gebied vast te houden. Met het oog op vernatting zijn/ worden overbodige perceel- en bermsloten verondiept of gedempt tot het maaiveld (met vernatting en toename van kwel als gevolg). Aangelegde stuwen houden het waterpeil op niveau. Dat het water langer in het gebied vast wordt gehouden is nu al goed merkbaar, want het is er erg nat. De nieuwe Leukerbeek wordt volledig passeerbaar voor vissen en men gaat er van uit dat door deze maatregelen de vispopulatie ook zal toenemen.

Soortgelijke maatregelen heeft men ook getroffen voor de sterk ontwaterende Dijkerpeelbeek, die komend van de Dijkerpeel (via Castert) langs de westkant van het ven liep en daar in de Leukerbeek uitmondde. Die werd dus ook verlegd en is langs de zuidrand van het Roukespeelven geleid, om vlak bij de Ittervoorterweg weer uit te monden in de Leukerbeek.

De Dijkerpeelbeek is omgeleid om het Roukespeelven (dat hier links van de beek ligt)